چاه ارت یا سیستم ارتینگ در حوزههای مختلف صنعتی، خانگی و کارگاهی کاربرد دارد. مهم ترین شاخصه چاه ارت خانگی که امروزه از طرف سازمان نظام مهندسی و تحت سرپرستی مهندس ناظر، برای هر واحد جدیدساخت احداث میشود این است که خطر برق گرفتگی، رخداد هر گونه اتصال در مدار برق (که منجر به آتشسوزی شود) و آسیب رسیدن به مدار برق لوازم الکترونیکی منزل را به اندازه قابل توجهی کاهش میدهد.
به بیان دیگر، چاه ارت به عنوان یک سپر دفاعی عمل میکند. به این صورت که بار الکتریکی ناهمگن را از مدار برق خارج کرده و در جای امنی (عمق زمین) تخلیه میکند. شاید بتوان کاربردهای چاه ارت را به صورت موردی برشمرد:
- حفاظت و ایمنی از مدار برق وسایل و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی
- حفاظت از جان انسان در هنگام رخداد اتصال کوتاه
- جلوگیری از ولتاژ تماسی
- جلوگیری از ولتاژهای ناخواسته و صاعقه
- فراهم آوردن شرایط ایدهآل جهت کار (کاربری صنعتی، ماشین آلاتی که نیاز به برق سه فاز دارند)
- اطمینان از امنیت مدار برق (جلوگیری از تخلیه بار ناگهانی و بروز آتشسوزی)
- حذف ولتاژ اضافی (که به صورت جریان خفیف در بدنه دستگاههای الکترونیکی باقی میماند)
تعریف تخصصی و علمی:
رابط یا سیمِ اتصالِ زمین (یا اِرت Earth)، که به بخشهای فلزی تجهیزات الکتریکی (مانند بدنه) وصل میشود، برای جلوگیری از وارد شدن شوک الکتریکی به انسان به هنگام بروز اتصال برق (سیم فاز) به بدنه دستگاه، مثلاً در اثر خرابی دستگاه برقی است. در کوتاهترین مدت، جریان برق از دستگاه مستقیماً به زمین؛ به جای ماندن در بدنه و عبور از بدن انسان در صورت تماس، تخلیه میشود. در همان لحظه عمل کردن فیوز جریان را قطع میکند.
استفاده از فیوز در دستگاههای برقی، تنها برای حفاظت از خودِ دستگاه در برابر عبور جریانِ بیش از تحملِ دستگاه است، و نه مستقیماً برای حفاظت از انسان. به همین ترتیب، فیوزهای عادی که در منازل، کنار کنتور برق نصب میشوند نیز برای جلوگیری از آسیب به سیمها در سیمکشی در اثر گرم شدن بیش از حد آنها هنگام عبور جریان زیاد از سیستم هستند، و از انسان محافظت نمیکنند. نوع خاصی از فیوزهای اتوماتیک که گاهی کلید محافظ جان خوانده شدهاند، برای حفاظت از انسان به کار میروند.
مهمترین و حساسترین سیستم اتصال زمین، چاه ارت است و طراحی و اجرای درست آن از اهمیت زیادی برخوردار است و باید به درستی انجام شود. اجرای چاه ارت بسیار حساس است و فقط افرادی که تجربه و تخصص کافی در این زمینه را دارند میتوانند چاه ارت را حفر، نصب و اجرا نمایند تا هنگام کار مشکلی به وجود نیاید. در اجرای چاه ارت میبایست برخی اصول و نکات را رعایت کرد تا چاه ارت مناسب بدست آید و به خوبی کار کند.
اجزا و عناصر و اصطلاحات مربوط به چاه ارت:
۱- زمین: جرم هادی زمین که بر حسب قرارداد پتانسیل آن در همه جا برابر صفر گرفته می شود.
۲- الکترود زمین: الکترود زمین عبارت از یک قطعه جسم هادی است که در زمین قرار داده میشود و سیم زمین به آن متصل میشود. به عبارت دیگر، الکترود یک یا چند قطعۀ فلزی است که برای ایجاد اتصال و ارتباط الکتریکی با جرم هادی زمین در زیر خاک قرار داده می شود.
3- هادی اتصال زمین: به قسمتی از سیستم زمین که الکترود زمین را به ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین وصل می کند هادی اتصال زمین گفته میشود.
4- هادی بیگانه: هادیهایی را که متعلق به تجهیزات برقی نیستند اما قادر هستند پتانسیلی مانند پتانسیل زمین را در دسترس قرار دهند، هادی بیگانه مینامند. اسکلت فلزی ساختمانها، لولههای فلزی آب، گاز، شوفاژ دیوارها و کفهایی که هادی و رسانا هستند و غیره.
5- هادی یا سیم حفاظتی PE: هادیی است که در بعضی از اقدامات حفاظتی به قسمت های زیر وصل می شود:
- نقطه زمین شده سیستم توزیع نیروی برق یا نول (خنثی) مصنوعی،
- ترمینال زمین
- هادی های در دسترس
- هادی های بیگانه
6- نول (خنثی) حفاظتی PEN: سیم نولی است که درون زمین کار گذاشته شده و کار سیم نول و سیم حفاظتی را انجام می دهد.
7- الکترودهای زمین مستقل: به الکترودهای زمینی گفته میشود که عبور جریان حداکثر از یکی از آن ها تأثیر چندانی بر پتانسیل الکترودهای دیگر نگذارد.
8- جریان اتصالی: جریانی است که در اثر خراب شدن عایقبندی یا اتصال کوتاه شدن برقرار میشود و در صورت تخلیه نشدن انرژی، موجب بروز آتشسوزی میگردد.